ایل چگنی (چگینی)

ایل چگنی یا چگینی یکی از ایلات ساکن در لرستان است. شاخه‌ای از این ایل ساکن استان قزوین در مرکز ایران و شاخه‌ای دیگر کرکوک و سلیمانیه عراق سکونت دارند. عده‌ای نیز ساکن استان فارس در جنوب ایران هستند.

دلیل نامگذاری ایل چگنی (چگینی)

دلیل نامگذاری طایفه چگنی ها اطلاعات موثقی در دست نیست؛ برخی چون مان گمان برده‎اند میان واژۀ «چگینی» و چنگانه (چینگانه)، به معنای کولی ارتباطی وجود دارد . همچنین به گزارش رابینو کولیهای استراباد خود را چگینی می ‎نامند. نظر احتمالی ‎مان نزد دانشمندان زبان‎ شناسی سندیت ندارد. برخ نیز بر اساس روایات محلی، چگنی را همان «چه‎گه‎نۀ» (چگنه) کردی دانسته ‎اند که به‌ معنای گله‎ای کوچک از بز و‌ گوسفند متعلق به مردم کم‌بضاعت است. اینان در تبیین نظر خود نوشته ‎اند: چون کردهای چگنی مانند دیگر ایلات و عشایر کرد گله ‎های بزرگ گوسفند نداشتند، به چگنی معروف شدند . واژۀ چگنه به این معنا در فرهنگ های کردی از‌ جمله فرهنگ کردی هژار و فرهنگ مردوخ یافت نشد.
بدلیسی در شرف‌نامه چگنی ها را کرد، و یکی از ۳ گروه عمدۀ کردهای ایران دانسته‎ است. همو این ۳ گروه، یعنی سیاه منصور، چگنی و زنگنه را اصلاً ۳ برادر دانسته است که ابتدا در ولایت لرستان یا گوران و اردلان می‎ زیستند و به جهت ملازمت سلاطین ایران سکونتگاه خود را ترک کردند و به کردستان رفتند و اسکان یافتند و در آنجا به امارت نیز رسیدند . چگنیها به شجاعت و دلیری نیز معروف ‎اند. گفته شده است که هرگاه امیر و امیرزاده‌ای نداشته‌اند، به راهزنی می‌پرداخته‌اند. این خوی و خصیصۀ آنها را سبب رانده شدنشان در دوران صفویه از کردستان به مناطق مختلف ایران دانسته‎ اند .

ساختار ایل چگنی در لرستان

طوایف ایل چگنی در لرستان عبارتند از:

میرزاوند
سوزوار
شه‌کرم
ویس‌کرم
فلاوند
کلمرد
رکرک
بداق
شیراوند
احمدوک
رومیانی
نجمیسلی
زهراکار
طوایف وابسته
طولابی
امیر
حیات غیبی
پیرحیاتی
طایفه میرزاوند چگنی
طایفه بزرگ میرزاوند که یکی از طوایف بزرگ ایل چگنی است شامل دو طایفه میرزاوند سراب دوره چگنی و میرزاوندهای شهرستان اندیمشک می باشند که خود این فلسفه‌ای دارد طبق مطالب آمده در کتاب تاریخ ایلات و طوایف لرستان میرزا جد بزرگ میرزاوند ۵ پسر داشت که نام یکی از پسران او علیرضا بوده و علیرضا به خاطر اختلاف و نزاع که بین او و دیگر برادرانش رخ داد از ناحیه چگنی سراب دوره حال حاضر به بخش الوار گرمسیر شهرستان اندیمشک و به میان طایفه قلاوند نقل مکان می کند و در آنجا با دختری از قلاوند ازدواج کرده و پسرانی به نام های شیرزاد (پسر بزرگ) ، شیرمهد، کلورضا و رضا از او زاده شد که فرزندان آنها به میرزاوند بخش الوار شهرستان اندیمشک معروفند و تیره‌های مختلفی از آنها شکل گرفته دیگر برادران علیرضا که در دوره چگنی بودند نسل دیگری از فرزندان میرزا را تشکیل دادند که به میرزاوندهای دوره چگنی معروفند. رضا خود دو همسر به نام‌های فرخی و گلناز داشت که فرزندان آنها به شاخه‌های فرخی و گلناز معروف شدند از همسر بزرگ او به اسم فرخی که از طایفه میرعالی بخش الوار بود ۵ پسر به نام‌های غلام-افشار-سردار-پادار و افصید زاده شد که فرزندان هر یک از اینها به نام یک تیره معروف شدن از همسر دومش گلناز نیز دو پسر زاده شدند.

ساختار ایل چگنی در قزوین

طوایف ایل چگنی در قزوین عبارتند از:

نظامیوند
بهادیوند
گودرزوند
سیردیوند
پیرمردوند
میرخوند
مالمیر
بابایی
کَلهُر
کوگیر

پراکندگی‌ جغرافیایی‌ ایل چگینی

شاه طهماسب در پی شکایت سوداگران و بازرگانان نواحی کردستان از حملات غارتگرانۀ چگنیها دستور داد ۵۰۰ تن از بزرگان چگنی را همراه مردم ایلات و طوایفشان از ایران بیرون کنند. از این رو گروه بزرگی از چگنیها کردستان را ترک، و به سمت هند حرکت کردند، لیکن وقتی که به خراسان رسیدند، با موافقت شاه‌ طهماسب گروهی در نواحی اطراف خبوشان (قوچان) ساکن شدند و گروهی دیگر به هرات و غرجستان رفتند و در آنجا سکنا گزیدند. چند سال بعد نیز به فرمان شاه، بوداغ بیگ از امیرزادگان چگنی به حکومت خبوشان منصوب شد .
رشادتها و دلاوریهای چگنیها در مبارزه بـا ازبکها ــ که در زمـان شاه عبـاس  به خراسان هجوم آورده بودند ــ سبب شد تا مورد تفقد بیشتر دربار صفوی قرارگیرند و بوداغ‌بیگ، سرکردۀ آنها به لله‎گی و اتابیکی شاهزاده سلطان حسن میرزا و حکومت مشهد منصوب شود . ۵ پسر بوداغ خان نیز در زمان شاه عباس به امارت رسیدند و اجازه یافتند به مساکن نخستین خود در کردستان و عراق باز گردند . برخی مانند توحدی  برآن‌اند که پس از اسکان چگنیها در خراسان منطقۀ سرولایت (از بخشهای شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی که مرکز آن چکنۀ پایین نام دارد، به نام آنها چکنه (چگنه) نامیده شده است.
گروه‎ بزرگی از چگنیها از دیرباز در لرستان، سرزمین اصلی خود، زندگی می‎کرده‎اند و منطقۀ چگنی لرستان نیز نامش را از ایـل گرفتـه است. منطقۀ چگنی بـا مساحت حدود ۵۰۰‘۱ کمـ‍ ۲ از شمال به سفیدکوه، از غرب و جنوب‌غربی به بخش طرحان و از شرق به خرم‌آباد محدود می‎شود .
چگنیها در نقاط دیگر ایران نیز پراکنده‎اند و در بخشهایی از منجیل، طارم و درۀ شاهرود استانهای قزوین و گیلان زندگی می‎کنند (گلریز، ۸۵۶-۸۵۷؛ ورجاوند، ۴۵۶). به گزارش میرزا ابراهیم، چگنیهای قزوین در زمان آقامحمدخان قاجار از خرم‎آباد به قزوین کوچیده‎اند . گروهی از چگنیها نیز به قشقاییها پیوسته، تیره‎ای از طایفۀ عملۀ اتحادیۀ قشقایی را تشکیل می‎ دهند. چگنیهای قشقایی میان روستاهای منگرک در فیروزآباد و نواحی اطراف سمیرم و بوشگان در خورموج پراکنده‎اند  مردوخ، همانجا؛ اُبرلینگ، ۲۲۳-۲۲۵؛ . همچنین یکی از طایفه‎ های شیری عربهای جبارۀ استان فارس به نام چگنی خوانده می‎شوند .